Automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED) to proste w obsłudze urządzenie, które rozpoznaje rytmy serca możliwe do defibrylacji (migotanie komór, częstoskurcz komorowy bez tętna) i podaje wyładowanie elektryczne, by przywrócić prawidłową czynność serca. W połączeniu z natychmiastową RKO podwaja–potraja szanse przeżycia zatrzymania krążenia w miejscu zdarzenia. Poniżej znajdziesz kompletny opis: jak działa AED, jak go użyć krok po kroku, gdzie i jak go instalować, jak o niego dbać, a także niuanse kliniczne i organizacyjne, które decydują o prawdziwej skuteczności programu PAD (Public Access Defibrillation).
Jak działa AED (w prostych słowach)
Po przyklejeniu elektrod AED analizuje sygnał EKG. Jeśli wykryje rytm defibrylacyjny, informuje o konieczności wyładowania (w wersji półautomatycznej wymaga naciśnięcia przycisku „Shock”; w wersji w pełni automatycznej samo wyzwala impuls po komunikacie ostrzegawczym). Gdy rytm nie jest defibrylacyjny, urządzenie nie pozwoli na wyładowanie i poprowadzi Cię do kontynuacji uciśnięć klatki piersiowej i oddechów (jeśli je wykonujesz). Wbudowany metronom i wskazówki głosowe utrzymują właściwe tempo i organizację działań.
Krok po kroku: użycie AED u dorosłego
- Rozpoznaj NZK (brak prawidłowego oddechu lub oddech agonalny) i wezwij pomoc: 112/999.
- Włącz AED (często po otwarciu pokrywy włącza się automatycznie).
- Odsłoń klatkę piersiową, osusz, ogól miejsca elektrod, jeśli trzeba.
- Przyklej elektrody zgodnie z piktogramem: jedna pod prawym obojczykiem, druga bocznie pod lewym sutkiem, w linii pachowej.
- Odsuń wszystkich — urządzenie przeprowadzi analizę rytmu.
- Defibryluj, jeśli AED zaleci (naciśnij przycisk w wersji półautomatycznej) i natychmiast wróć do uciśnięć (100–120/min, 5–6 cm).
- Postępuj według poleceń AED: cykle RKO, kolejne analizy co ok. 2 minuty, dalsze wyładowania, jeśli zasadnie.
- Nie odklejaj elektrod aż do przejęcia przez ZRM; zapis z urządzenia bywa później pomocny klinicznie.
Jeśli nie chcesz/nie możesz wykonywać oddechów, prowadź RKO wyłącznie uciśnięciami. AED działa tak samo.
Sytuacje szczególne i „trudne przypadki”
- Mokra klatka piersiowa: szybko osusz miejsca elektrod (ręcznik, ubranie). Nie trzeba całkowicie suszyć poszkodowanego.
- Owłosienie: użyj jednorazowej maszynki z zestawu (ogól tylko pola pod elektrodami).
- Plastry transdermalne (np. nitrogliceryna, fentanyl): odklej i przetrzyj skórę przed przyklejeniem elektrody.
- Rozrusznik/ICD: wyczuwalny „guzek” pod skórą pod obojczykiem; elektrodę umieść obok, nie bezpośrednio na urządzeniu.
- Metalowa powierzchnia, biżuteria: defibrylować można; nie przyklejaj elektrody na metalowym łańcuszku/kolczyku.
- Tlen: jeśli ktoś prowadzi tlenoterapię, odsuń źródło tlenu od klatki i elektrod (>1 m) podczas wyładowania.
- Ciąża: użycie AED jest bezwzględnie wskazane; ułóż ciężarną z odchyleniem macicy w lewo (podparcie pod prawe biodro).
- Hipotermia/porażenie prądem/uraz: AED stosuje się normalnie; w hipotermii wyładowania mogą być rzadsze, ale RKO kontynuuj bez przerwy.
- Zadławienie, które przeszło w NZK: po każdych 30 uciśnięciach zajrzyj do jamy ustnej i usuń widoczne ciało obce; AED stosuj standardowo.
Dzieci i elektrody pediatryczne
AED można stosować bezpiecznie także u dzieci. Idealnie użyj elektrod pediatrycznych lub przełącznika/klucza pediatrycznego (obniżają energię wyładowania).
- <1 roku życia: rozważ użycie tylko, jeśli to jedyna opcja i masz szkolenie; preferowany defibrylator manualny, ale AED bywa stosowany w praktyce.
- 1–8 lat (lub <25–30 kg): użyj trybu/elektrod pediatrycznych; jeśli brak — zastosuj elektrody dla dorosłych, układając je antero–tylnie (jedna na mostku, druga między łopatkami).
- >8 lat: elektrody dla dorosłych, układ standardowy.
Co faktycznie „robi różnicę” w skuteczności AED
- Czas do pierwszego wyładowania. Cel: ≤3–5 minut od utraty przytomności. To wymaga właściwego rozmieszczenia urządzeń i wytrenowanego łańcucha działań.
- Udział czasu ucisków (compression fraction). Im mniej przerw, tym lepiej. RKO zaczyna perfundować serce i mózg — AED ma defibrylować bez rozwalania rytmu pracy rąk.
- Technika RKO. Głębokość 5–6 cm, tempo 100–120/min, pełny powrót mostka; metronom AED pomaga utrzymać tempo.
- Drille i szkolenia. Krótkie, regularne ćwiczenia (np. kwartalne 10-minutówki) w realnych lokalizacjach organizacji.
Rozmieszczenie AED w budynkach i w terenie
Dobre programy PAD planuje się od czasu, nie od mapy: urządzenie ma być osiągalne tak, by wyjść–zabrać–wrócić w 2–3 minuty. To zwykle oznacza dystans do ok. 100–150 m w poziomie i jedną kondygnację w pionie.
- Lokalizacje „wysokiego natężenia”: wejścia, recepcje, hale, dworce, centra handlowe, siłownie, szkoły, lotniska, urzędy, obiekty sportowe.
- Widoczność i oznakowanie: piktogram AED (zielone tło z sercem i błyskawicą), strzałki kierunkowe, numer wewnętrzny i instrukcje „kto biegnie”.
- Dostępność: najlepiej 24/7; szafka z alarmem dźwiękowym i ogrzewaniem/klimatyzacją (w Polsce zakres temp. bywa od -20 do +40°C).
- Rejestr urządzeń: wewnętrzny (BHP) i — jeśli to możliwe — w otwartych bazach lokalnych, aby dyspozytor 112 mógł skierować świadków do najbliższego AED.
Wybór AED: na co zwrócić uwagę przy zakupie
- Tryb półautomatyczny vs. w pełni automatyczny. Półauto uczy nawyku „czyszczenia” pacjenta i świadomego naciśnięcia; auto może skrócić zwłokę u osób nieśmiałych.
- Energia i kształt fali. Nowoczesne urządzenia biphasic z energią pierwszego wyładowania zwykle 150–200 J (escalating) — standard rynkowy.
- Feedback RKO. Czujniki siły/głębokości ucisków, metronom, komunikaty „uciskaj głębiej/szybciej”. To realnie poprawia jakość RKO.
- Odporność i serwis. Klasa szczelności (min. IP55 mile widziana), zakres temperatur pracy/przechowywania, długość gwarancji, dostępność serwisu w Polsce.
- Pediatria. Dedykowane elektrody lub klucz pediatryczny (obniżenie energii).
- Eksploatacja. Cena i dostępność elektrod oraz baterii, długość ich ważności (typowo elektrody 2–5 lat, baterie 3–7 lat).
- Rejestr zdarzeń. Możliwość zgrania danych (USB/Wi-Fi) i wydruku raportu dla ZRM/szpitala.
Utrzymanie i kontrola jakości (to jest klucz!)
Checklista miesięczna (BHP / koordynator PAD):
- Czy wskaźnik gotowości (zielona dioda/znacznik) świeci prawidłowo?
- Termin ważności elektrod i baterii; zamów z wyprzedzeniem.
- Czy zestaw jest kompletny: elektrody (1–2 komplety), pediatryczne (jeśli stosujemy), żyletka, rękawiczki, gaza, maska do oddechów, nożyczki, chusteczki do osuszenia?
- Czy szafka jest sprawna (sygnał akustyczny, ogrzewanie/klima, szyba nieuszkodzona)?
- Test „na sucho”: odtwórz ścieżkę dojścia — ile to trwa realnie z newralgicznych miejsc?
Po użyciu AED:
- Natychmiast wymień elektrody i — jeśli wymaga tego model — baterię.
- Zgraj dane z urządzenia i zachowaj w dokumentacji; podsumuj czasy (kolumna „czas do pierwszego wyładowania”).
- Krótkie after action review: co zadziałało, gdzie straciliśmy sekundy, co poprawić (oznakowanie, klucz do szafki, hasło do drzwi, procedura).
Najczęstsze mity i błędy
- „AED może zaszkodzić, gdy serce bije.” Nie — urządzenie nie wyzwoli wyładowania przy rytmie niedefibrylacyjnym.
- „Boimy się porażenia świadków.” Prawidłowo użyte AED jest bezpieczne; wystarczy ogłosić „odejść!” i nie dotykać poszkodowanego podczas analizy/wyładowania.
- „Najpierw urządzenie, potem RKO.” Błąd. RKO zaczynamy natychmiast, AED podłączamy najszybciej, ale bez długich przerw w uciskach.
- „Nie użyję na mokrym/na metalu.” Możesz — osusz miejsca elektrod, nie dotykaj podczas wyładowania.
- „To sprzęt tylko dla przeszkolonych.” AED jest projektowany dla laików. Głosowe instrukcje prowadzą krok po kroku.
Aspekt organizacyjny i prawny (w praktyce)
- Działanie w dobrej wierze (Good Samaritan). Udzielając pomocy w granicach swoich kompetencji i zgodnie z komunikatami urządzenia, działasz prawidłowo.
- Procedura wewnętrzna. Warto mieć prosty dokument: kto przynosi AED, gdzie jest zapasowy zestaw, jak wzywamy 112, jak raportujemy użycie.
- Szkolenia i drille. Minimum: instruktaż dla recepcji/ochrony i „pierwszych osób na miejscu”, plus kwartalne krótkie ćwiczenia „od alarmu do pierwszych uciśnięć z AED”.
Najważniejsze pytania i krótkie odpowiedzi
Czy AED „restartuje” każde zatrzymanie?
Nie. Działa na rytmy defibrylacyjne (VF/pVT). Przy asystolii/PEA kluczem jest wysokiej jakości RKO i szybkie działania zaawansowane.
Ile energii podaje AED?
Nowoczesne biphasic zwykle 150–200 J na start z możliwością eskalacji wg algorytmu producenta.
Czy można użyć AED u osoby z rozrusznikiem?
Tak, z zachowaniem odstępu 10 cm elektrody od urządzenia.
Czy AED musi być zarejestrowany w systemie publicznym?
Nie zawsze, ale to zwiększa szansę, że dyspozytor 112 pokieruje świadków do Twojego urządzenia.
„Do kieszeni” — ultraskrócona sekwencja
Nie oddycha/agonalny → 112 na głośnomówiący → RKO (100–120/min, 5–6 cm) → AED: włącz, przyklej, odejdź przy analizie → wyładowanie jeśli zalecane → natychmiast wróć do uciśnięć → powtarzaj cykl aż do przyjazdu ZRM lub powrotu oznak życia.
Sedno
AED to proste narzędzie, które działa tylko wtedy, gdy jest blisko, gotowe i gdy ludzie nie boją się go wziąć do ręki. Zadbaj o trzy rzeczy: czas do pierwszego wyładowania ≤3–5 minut, świetną jakość RKO i regularne krótkie drille. To właśnie przekłada się na uratowane życia — nie sama obecność zielonej skrzynki na ścianie. Obsługa AED jest prosta i intuicyjna, warto po zakupie urządzenia zorganizować kurs pierwszej pomocy w trakcie którego będzie możliwość praktycznego nauczenia się jego obsługi oraz przećwiczenia pełnej procedury postępowania w nagłym zatrzymaniu krążenia.